آفات و بیماری‌های گیاهی از مهم‌ترین عوامل محدودکننده تولیدات کشاورزی در سراسر دنیا به‌حساب می‌آیند و به‌طور معمول خسارت آن‌ها با استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی و همچنین سایر روش‌های کنترل، کاهش می‌یابد. با این‌حال اخیراً بسیاری از محققان کنترل (مدیریت) آفات فقط تکیه بر عامل خسارتزا را کارا نمی‌دانند و معتقدند که برای کنترل و یا کاهش خسارت آن‌ها توجه به گیاه میزبان ضروری بوده و میزان مقاومت گیاه نقش عمده‌ای در موفقیت برنامه‌های کنترلی دارد.
تغذیه اصولی می‌تواند تأثیر زیادی بر افزایش مقاومت گیاهان به عوامل خسارتزا داشته باشد به‌طوری‌که استفاده به‌جا و کافی از عناصر غذایی، علاوه بر افزایش مقاومت میزبان، بر ویژگی‌های زیستی عامل خسارتزا نیز مؤثر می‌باشد. عناصر غذایی می‌توانند با تغییر فعالیت متابولیکی گیاه، افزایش تولید برخی ترکیبات ثانویه، تغییرات فیزیکی در سطح شاخ و برگ و همچنین کاهش جذابیت میزبان برای عوامل خسارتزا (که نتیجه عوامل قبل به‌حساب می‌آید)، از خسارت آن‌ها بکاهند.
از این‌رو تغذیه مناسب، علاوه بر اثرات مستقیم برخی ترکیبات کودی بر آفات، می‌توانند با تغییرات فیزیکی و شیمیایی در گیاه به‌طور غیرمستقیم نیز خسارت آن‌ها را کاهش دهند. بنابراین در کشاورزی مدرن که مزرعه (باغ) نوعی سیستم به‌حساب می‌آید، همه اجزای آن به هم وابسته بوده و می‌توان با برنامه‌ریزی صحیح و رعایت همه اصول علمی خسارت آفات و همچنین بیماری‌ها را به‌صورت یکپارچه کاهش داد.
متأسفانه در کشور ما مشکل عدم
استفاده مناسب بسیاری از عناصر کودی به چشم می‌خورد که هم می‌توان به کمبود و یا عدم استفاده کافی عناصر اشاره کرد و هم استفاده بی‌رویه برخی ترکیبات کودی را نام برد.
لذا با توجه به شرایط موجود، استفاده بهینه از کودهای شیمیایی و غیر شیمیایی در کشاورزی می‌تواند علاوه بر افزایش تولید محصول، بسیاری از مشکلات عوامل خسارتزا را نیز کاهش دهد تا کنترل آفات فقط متکی به آفتکشها نباشد.
تحقیقات زیادی در مورد تأثیر تغذیه گیاهی بر آفات و بیماری‌های گیاهی انجام شده است که می‌توان با استفاده از نتایج آن‌ها گام های موثری برای بهبود شرایط کشاورزی کشور برداشت. تیم فنی و تحقیق و توسعه شرکت آریوزیست نهاده که متشکل از متخصصانی از رشته‌های گیاه‌پزشکی، زراعت، باغبانی، خاکشناسی و … است همواره سعی کرده با نگاه جامع‌تری به کشاورزی ورود کرده و برنامه‌های مدونی را برای استفاده از انواع نهاده‌ها تدوین کند تا کشاورزان بتوانند بهترین بهره‌وری را از محصولات خود داشته باشند.
این تیم با بهره‌گیری از دانش روز دنیا همواره سعی دارد که استفاده از راهکارهای جامع برای تغذیه اصولی را در اختیار کشاورزان قرار دهد تا علاوه بر رفع نیازهای غذایی گیاهان، آن‌ها را در برابر انواع عوامل خسارتز‌ای زنده و غیرزنده نیز مقاوم کند. در این مقاله سعی بر این است که تأثیر تغذیه بر آفات گیاهی را با توجه به جدیدترین تحقیقات علمی دنیا مورد بررسی قرار داده و در ادامه راهکارهای پیشنهادی تیم فنی را برای بهبود وضعیت کشاورزی کشور ارائه دهند.
نقش تغذیه اصولی در خسارت آفات ثانویه
آفات ثانویه به آفاتی اطلاق می‌شود که در حالت عادی خسارت زیادی به درختان وارد نمی‌کنند و خسارت آن‌ها در صورتی شدید می‌شود که گیاه در حالت تنش باشد. این آفات عمدتاً سوسک‌های چوب‌خوار و پوست خوار شامل سوسک سرشاخه خوار رزاسه، پروانه فری، سوسک چوب‌خوار سارتا، سوسک چوب‌خوار طوقه و …. هستند. تنشی که به گیاهان وارد می‌شود و باعث حمله آفات ثانویه به آن‌ها می‌شود شامل تنش‌های خشکی و کم‌آبی، کمبود عناصر غذایی و به‌صورت کلی شرایط نامناسب آب و مواد غذایی است.
بنابراین برای کنترل این آفات اولین راه‌حل تنظیم آبیاری و تأمین مواد غذایی مورد نیاز گیاه است که می‌تواند باعث کاهش معنی‌دار خسارت این آفات شود. معمولاً کودهایی که شامل عناصر ماکرو (نیتروژن، فسفر و پتاسیم) هستند اولین پیشنهاد برای تغذیه درختانی که مورد حمله این آفات قرار گرفته‌اند هستند، با این‌حال تأمین همه عناصر غذایی مورد نیاز گیاه بهترین راه حل برای کاهش و یا جلوگیری از خسارت این آفات به‌حساب می‌آید.
نتیجه‌گیری و پیشنهادها
همان‌طور که توضیح داده شد و در سایر موجودات همچون انسان نیز به‌روشنی اثبات شده است، گیاهان قوی‌تر مقاومت بالاتری به عوامل خسارتزا دارند و کاملاً منطقی است که با تقویت گیاه از نظر تغذیه‌ای و عناصر مورد نیاز وضعیت کلی گیاه بهتر شود؛ اگرچه در این راه استثنائاتی نیز وجود دارد و در هر محصول و در مورد هر عنصر غذایی بایستی شرایط خاص آن در نظر گرفته شود.
مفاهیم علمی که بحث شد باعث شده است بسیاری از شرکت‌های تجاری با استفاده از این اطلاعات، تبلیغات اغراق‌شده‌ای از محصولات کودی خود ارائه دهند، در صورتی‌که نمی‌توان با قطعیت هیچ‌کدام از عناصر کودی را کنترل‌کننده آفات دانست و با نگاه سیستمی به کشاورزی می‌توان این گونه برداشت کرد که با انجام تغذیه درست و همچنین با استفاده از متخصصانی از همه رشته‌های مربوط به کشاورزی، وضعیت را طوری پیش برد که نتیجه آن بهترین عملکرد ممکن برای گیاه باشد.
از این‌رو با علم به مدیریت تغذیه، مدیریت آفات و بیماری‌ها، مدیریت آبیاری و …. که می‌توان آن را به‌طورکلی مدیریت سیستم کشاورزی نامید انتظار داشت که نسبت به هزینه‌های انجام شده بهترین عملکرد را داشت و در عین‌حال وضعیت بهتری برای سال‌های بعدی و همچنین کاهش آلودگی‌های محیط زیستی رقم زد.
اثر تغذیه بر آفات و عوامل خسارتزا به‌طورکلی به دو طریق مستقیم و غیرمستقیم (در بسیاری از منابع به دو طریق فیزیکی و شیمیایی تقسیم شده است که در ادامه در مورد این موضوع نیز بحث خواهد شد) است که تأثیر مستقیم شامل اثر ترکیباتی همچون گوگرد و همچنین سیلیکات است که خاصیت کنترل‌کنندگی آن‌ها در بسیاری از منابع آمده است و در حال حاضر از ابزارهای مهم کنترل برخی از آفات به‌حساب می‌آیند. تأثیر غیرمستقیم خود به دو روش القای مقاومت در گیاه به طریق مقاومت شیمیایی و بیوشیمیایی و ترکیبات تولیدشده در گیاه می‌باشد که می‌توانند مقاومت گیاه به آفت را افزایش و یا ترجیح آفت برای خسارت به گیاه را کاهش دهند.
مکانیسم دوم مقاومت فیزیکی گیاه است که در این مورد می‌توان اثر سیلیسیم روی گیاه را نام برد که باعث می‌شود بافت گیاه حالت خشبی گرفته و خسارت بسیاری از آفات روی آن‌ها کم‌تر شود.با این‌حال تفکیک دقیق این دو روش (فیزیکی و بیوشیمیایی) نمی‌تواند به‌طور کامل آن‌ها را جدا کند به‌طوری‌که اثرات بیوشیمیایی می‌توانند در گیاه نمود فیزیکی نیز داشته باشند.
محققان و تیم تحقیق توسعه شرکت آریوزیست نهاده با بهره‌مندی از دانش متخصصان رشته‌های مختلف توانسته است برنامه‌های تغذیه‌ای و کنترلی آفات را تلفیق کرده و با توجه به شرایط هر منطقه از دیدگاه آب، خاک، دما، نوع آفات و بیماری‌های منطقه و …. برنامه‌های تغذیه‌ای برای آن‌ها تدوین کند. برنامه‌ها به‌صورت معمول با توجه به شرایط نرمال منطقه‌ای تدوین شده‌اند اما کارشناسان فنی مجموعه برای توصیه هرکدام از این برنامه‌ها با در نظر گرفتن شرایط موجود تغییراتی را در آن‌ها ایجاد می‌کنند تا با توجه به هر منطقه، بهترین حالت ممکن برای تأمین نیازهای غذایی گیاهان را توصیه کنند.
از طرف دیگر با توضیحات این مقاله و با مشورت با متخصصان گیاه‌پزشکی و علم تغذیه گیاه توصیه‌های مصرف کود طوری خواهند بود که بتوانند با افزایش مقاومت گیاه به عوامل خسارتزا، خسارت آفات و میزان مصرف سموم شیمیایی را تا حد امکان کاهش دهند.